محمد شوکانیمحمد بن علی بن عبدالله شوکانی (۱۱۷۳- ۱۲۵۰ ق) در «هجره شوکان» یمن به دنیا آمد. پدر وی، عالمی بود که منصب قضاوت نیز داشت و معروف به صلاح و پاکی روح بود. در دامن پدر در صنعا پرورش یافت و با مهیا بودن محیط خانوادگی و وسایل رزق و اسباب حیات، به فراگیری علم مشغول گشت. ۱ - جایگاه علمیتحصیلات خود را از قرائت قرآن و حفظ آن نزد اساتید فن آغاز و در محضر حسن بن عبدالله هبل ختم نمود. پس از آن کتابهای زیادی را در علوم مختلف حفظ کرد. از عالمان زیادی دانش آموخت. ، همراه با تحصیل به تدریس نیز اشتغال ورزید و دروس او، روزانه به بیش از ده درس در تفسیر، حدیث، اصول، معانی، بیان، و منطق، می‌رسید. در سن ۲۰ سالگی اقدام به افتاء نمود بدون اینکه با اعتراض اساتیدش مواجه شود. وی از هوش و استعداد بسیار قوی برخوردار بود. در نتیجه در حدیث و تفسیر سرآمد هم روزگاران خود شد. به دلیل عدم موافقت والدینش در حیات آنها موفق به سفرهای علمی نگشت بدین جهت تحصیل و تدریسش، منحصر به صنعا و یمن بود. شوکانی بر خلاف بسیاری از هم دورانش که اهل حکایت و نقل بودند و کتابهای آنها مملو از آن است، اهل تحقیق و اجتهاد و نظر در ادله و منادی بازگشت به کتاب و سنت بود. این امر او را در صف مقدم مجتهدین تلاشگر قرار داده است. از جانبی نیز حسد حسودان و نقد مقلدان بر وی بیشتر گردید. ۲ - شغل شوکانیوی به رغم دوری از دنیا طلبی و پرهیز از پذیرفتن مناصب گوناگون و... صرف تمام توان در راه علم، در سن ۳۶ سالگی به منصب قضاوت در صنعا برگزیده شد. سپس- وزارت را قرین آن نموده متولی امور داخلی و خارجی یمن گشت و به بهترین وجه با مردم سلوک کرده، به خوبی از عهده مسئولیت برآمد. ۳ - مذهب شوکانیشوکانی در آغاز فقه را بر اساس مذهب امام زید آموخت و از پیشوایان و مفتیان مذهب زیدیه شد. آنگاه در آموزش حدیث، به جایی رسید که تقلید را کنار گذاشت و به اجتهاد نایل آمد و کتاب «الجرار المتدقق علی حدائق الازهار» را نوشت. از آن روی که با تقلید مخالف بود مورد بی مهری بسیار هم مذهبان خویش قرار گرفت و وی در قبال آنان با روایت احادیثی از آل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تقلید را مذموم و حرام می‌شمرد و در این باره رساله‌ای تحت عنوان «القول المفید فی حکم التقلید» نوشت. در عقیده سلفی و از ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم بسیار متاثر است. در این باره کتابی به نام «التحف بمذهب السلف» نگاشت. در جهت تطهیر اعتقاد توحیدی از مظاهر شرک و تمییز آن از بدعتها و خرافات و تبیین صحیح و روشن آن مطالب بسیاری در کتابهای خود نوشت. از جمله در کتاب «قطر الولی علی حدیث الولی». ۴ - اساتیدوی در مورد شاگردان و اساتید خود کتابی بنام «الاعلام بالمشایخ الاعلام و التلامیذ الکرام» نوشته و شرح حال برخی از آنان را در کتاب «البدر الطالع» آورده است. بارزترین اساتید وی عبارتند از: ۱- حسن بن ابراهیم مغربی (م ۱۲۰۸ ه) ۲- امام عبد القادر بن احمد کوکبائی (م ۱۲۰۷ ه) ۳- یحیی بن محمد الحوتی (م ۱۲۴۷ ه) ۴- قاضی عبد الرحمن بن حسن الاکوع (م ۱۲۰۶ ه). ۵ - شاگردانبارزترین شاگردان وی عبارتند از: ۱- محمد بن محمد بن زیارة (م ۱۳۸۱ ه) ۲- محمد بن احمد سودی (۱۲۲۶ ه) ۳- محمد بن احمد مشحم صعدی (۱۲۲۳ ه) ۴- احمد بن عبدالله ضمدی (م ۱۲۲۲ ه) ۵- فرزندش احمد بن محمد شوکانی (م ۱۲۸۱ ه). ۶ - تالیفاتوی سه امر را در شخصیت خود جمع کرده است. الف) خوش فکری و تیزهوشی و تلاش که وی را از زمره مجددین علمای اسلامی در راس هر قرن قرار داده است. ب) کثرت تبحر در علوم مختلف. ج) تالیفات گسترده در علوم و فنون گوناگون. تالیفات چاپی ایشان را به ۱۵ عنوان می‌رسانند که در تفسیر، فقه، حدیث، رجال، اصول و حکام می‌باشد. تالیفات خطی وی نیز بنا به گزارش شاگردان و علمای دیگر به ۱۱۴ عدد رسیده است. ۷ - وفات شوکانیشوکانی در ۲۶ جمادی الثانی سال ۱۲۵۰ هجری دار فانی را بدرود گفت و در صنعاء مدفون گشت. ۸ - عناوین مرتبطفتح القدیر ۹ - پانویس۱۰ - منبعنرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |